प्रस्तावना
आजच्या काळात पारंपरिक शेतीसोबतच नवीन पिकांची लागवड करून शेतकरी अधिक उत्पन्न घेण्याचा प्रयत्न करत आहेत. अशा पिकांमध्ये “खजूर शेती” म्हणजेच डेट पाम फार्मिंग हे अत्यंत फायदेशीर पीक ठरू शकते. खजूरला देशात आणि विदेशात खूप मोठी मागणी आहे. भारतात खजूराची बहुतांश गरज आयात करून पूर्ण केली जाते. त्यामुळे देशांतर्गत उत्पादन वाढवण्याची खूप मोठी संधी आहे.
Table of Contents
खजूर शेतीसाठी योग्य हवामान व जमीन
- हवामान: खजूर हे उष्ण आणि कोरड्या हवामानात उत्तम वाढते. उन्हाळ्यात तापमान 40 ते 45 अंश सेल्सिअस असावे.
- पर्जन्यमान: 100 मिमी पेक्षा कमी असलेले कोरडे वातावरण खजूरसाठी चांगले आहे.
- जमीन: वालुकामय, चोपण, खोल आणि चांगली निचऱ्याची जमीन खजूरासाठी योग्य असते. क्षारीय किंवा क्षतिग्रस्त जमिनीतही योग्य व्यवस्थापनाने लागवड शक्य आहे.
खजूर लागवडीसाठी योग्य जाती
खजूराच्या अनेक जाती आहेत, पण भारतात पुढील जाती प्रामुख्याने लावल्या जातात:
- बरही (Barhee) – मधुर चव व ताज्या खाण्यास योग्य.
- मेदजूल (Medjool) – मोठा आकार, निर्यातक्षम.
- खालास (Khalas) – उत्तम दर्जा, साखर व तंतुमय घटकांनी भरपूर.
- सगाई (Sagai) – उच्च उत्पादन क्षमता.
- दिग्लत नूर (Deglet Noor) – प्रसिद्ध निर्यातयोग्य जात.
लागवडीचा कालावधी व अंतर
- लागवडीचा योग्य कालावधी: फेब्रुवारी ते एप्रिल आणि जून ते जुलै.
- लागवडीचे अंतर: 8×8 मीटर अंतर ठेवा.
- खड्ड्याचा आकार: 1x1x1 मीटरचा खड्डा खणून त्यात शेणखत, वाळू व मातीचे मिश्रण भरावे.
खत व्यवस्थापन (Fertilizer Management)
| वर्ष | युरिया (ग्रा.) | सिंगल सुपर फॉस्फेट (ग्रा.) | म्युरेट ऑफ पोटॅश (ग्रा.) |
|---|---|---|---|
| पहिलं | 200 | 250 | 200 |
| दुसरं | 400 | 500 | 400 |
| तिसरं | 600 | 750 | 600 |
| चौथं व पुढे | 1000 | 1000 | 1000 |
- खतांचे प्रमाण दोन हप्त्यांमध्ये विभागून फेब्रुवारी आणि जून महिन्यात द्यावे.
- सेंद्रिय खत: प्रति झाड दरवर्षी 20-25 किलो शेणखत देणे फायदेशीर ठरते.
सिंचन पद्धत
- खजूर लागवड कोरड्या भागात होते त्यामुळे ठिबक सिंचन पद्धत प्रभावी ठरते.
- सुरुवातीचे 2-3 वर्षे नियमित पाणी द्यावे लागते.
- त्यानंतर कमी सिंचनातही चांगले उत्पादन मिळते.
कीड व रोग व्यवस्थापन
प्रमुख कीटक:
- खजूर शेंग कीड: शेंगेत छिद्र करून नुकसान करते.
- मांजरकीड: पाने खाऊन टाकते.
उपाययोजना:
- नियमित निरीक्षण.
- गरज असल्यास जैविक कीटकनाशकांचा वापर करावा.
- रोग नियंत्रणासाठी झाडांची स्वच्छता ठेवावी.
फळधारणा व काढणी
- लागवडीनंतर 4-5 वर्षांनी फळधारणा सुरू होते.
- झाड पूर्ण क्षमतेने उत्पादन 7-8 वर्षांनी देऊ लागते.
- काढणीचा योग्य कालावधी म्हणजे फळ पूर्णपणे पिवळसर/तपकिरी झाल्यावर.
- फळे हाताने किंवा खुंटी वापरून तोडली जातात.
प्रक्रिया व साठवणूक
- ताज्या खजूराला थंड ठिकाणी साठवावे.
- प्रक्रिया केलेले खजूर (ड्राय डेट्स) सुकवून प्लास्टिक पिशव्यात भरून विक्रीसाठी तयार करतात.
- मूल्यवर्धन करून खजूर जॅम, सिरप, ड्राय खजूर उत्पादने तयार केली जाऊ शकतात.
उत्पादन क्षमता व नफा
- एका झाडापासून 80 ते 100 किलो खजूर मिळू शकतो.
- एका हेक्टरमध्ये सुमारे 160 झाडे लावता येतात.
- सरासरी उत्पादन: 10 ते 12 टन/हेक्टर.
- उत्पादन खर्च: 2 ते 3 लाख रु./हे.
- विक्री किंमत: ₹100 ते ₹250 प्रति किलो (प्रकारावर अवलंबून).
ड्रॅगन फ्रूट लागवड (2025-26): आधुनिक शेतीतील एक फायदेशीर पर्याय
बाजारभाव व निर्यात
- भारतात गुजरात, महाराष्ट्र, राजस्थान येथे स्थानिक मार्केटमध्ये चांगली मागणी आहे.
- खजूर निर्यातीसाठी देखील मोठी संधी आहे – विशेषतः सौदी अरेबिया, इराण, युएई, कतार, ओमान, मलेशिया, इंडोनेशिया येथे.
- भारत खजूर आयात करणारा प्रमुख देश असल्यामुळे देशांतर्गत उत्पादन वाढवणे आवश्यक आहे.
फायदे
- कमी पाण्यात वाढणारे पीक.
- दीर्घकालीन उत्पन्न – 30-40 वर्षे फळ देणारे झाड.
- निर्यातयोग्य.
- काढणीनंतर प्रक्रिया करून अधिक नफा मिळवण्याची संधी.
- कमी रोग व कीटकांचा प्रादुर्भाव.
निष्कर्ष
खजूर शेती म्हणजे एक नफा देणारा, दीर्घकालीन आणि निर्यातक्षम पर्याय आहे. योग्य नियोजन, जातींची निवड, खत व सिंचन व्यवस्थापन, प्रक्रिया आणि बाजारपेठेचे ज्ञान यामुळे शेतकऱ्यांसाठी ही शेती एक आर्थिकदृष्ट्या फायदेशीर शेतीचा मॉडेल बनू शकते.
जर तुम्हाला हा लेख उपयुक्त वाटला असेल, तर तो शेअर करा व आपल्या प्रश्नांसाठी खाली कमेंट करा.
खजूर शेतीसाठी अनुदान मिळते का?
होय, महाराष्ट्र शासनाच्या राष्ट्रीय बागायत मिशन (NHM) अंतर्गत खजूर शेतीसाठी अनुदान मिळू शकते. स्थानिक कृषी कार्यालयाशी संपर्क साधावा.
खजूर झाड किती वर्षांपर्यंत उत्पादन देते?
खजूर झाड साधारणतः 40 वर्षांपर्यंत उत्पादन देते.
खजूर पीक कोणत्या महिन्यात लावावे?
फेब्रुवारी ते एप्रिल व जून-जुलै ही दोन उत्तम कालावधी आहेत.
खजूर लागवडीचा खर्च किती येतो?
एकूण खर्च ₹2 ते ₹3 लाख प्रति हेक्टर, पण उत्पादनानुसार 5-6 पटपर्यंत नफा मिळतो.
खजूर शेतीत कोणते खत वापरावेत?
युरिया, सिंगल सुपर फॉस्फेट, पोटॅश, आणि सेंद्रिय खत वापरले जाते.
