ड्रॅगन फ्रूट लागवड (2025-26): आधुनिक शेतीतील एक फायदेशीर पर्याय

चला, या लेखातून ड्रॅगन फ्रूट लागवड व त्याबद्दल सविस्तर माहिती जाणून घेऊ. ड्रॅगन फ्रुट, ज्याला “पितया” किंवा “स्टारफ्रुट” देखील म्हटले जाते, एक उच्च पोषणमूल्य असलेले फळ आहे जे हलक्या उष्णकटिबंधीय हवामानात चांगले उत्पादन देते. याला त्याच्या आकर्षक रंग, गोडसर चव आणि औषधी गुणधर्मांमुळे जगभर लोकप्रियता मिळाली आहे. भारतामध्ये देखील ड्रॅगन फ्रुटची लागवड वाढत आहे.

ड्रॅगन फ्रुटची मूलभूत माहिती

घटक	तपशील
शास्त्रीय नाव	Hylocereus undatus
कुटुंब	कॅक्टेसी (Cactaceae)
सामान्य नावे	पितया, पितहाया, ड्रॅगन फ्रुट, Dragon Fruit
मूळ देश	दक्षिण अमेरिका आणि मध्य अमेरिका
मुख्य उत्पादक देश	व्हिएतनाम, थायलंड, इस्रायल, मलेशिया, भारत
हंगाम	मे ते ऑक्टोबर

ड्रॅगन फ्रूटचे फायदे

ड्रॅगन फ्रुटमध्ये अनेक पोषणतत्वे असतात. त्याचे काही महत्त्वाचे फायदे खालीलप्रमाणे आहेत:

• आरोग्यासाठी फायदेशीर: यामध्ये अँटीऑक्सिडंट्स भरपूर प्रमाणात असतात, जे रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवतात.
• पचन सुधारते: फायबरयुक्त असल्यामुळे पचनतंत्र सुधारण्यासाठी उपयुक्त.
• रक्तशर्करा नियंत्रण: मधुमेह नियंत्रित करण्यासाठी फायदेशीर.
• त्वचेचे आरोग्य: त्वचेला उजळ करण्यासाठी मदत करणारे पोषणतत्त्व असते.

ड्रॅगन फ्रूट लागवड का करावी?

• उच्च बाजारभाव: ड्रॅगन फ्रुटला स्थानिक व आंतरराष्ट्रीय बाजारात मोठी मागणी आहे.
• कमी देखभाल लागणारी पिके: कॅक्टस प्रकार असल्यामुळे यासाठी पाण्याची गरज तुलनेने कमी असते.
• हवामानाची लवचीकता: उष्ण हवामान आणि हलक्या थंड हवामानातही लागवड शक्य आहे.

लागवडीसाठी आवश्यक हवामान आणि जमीन

ड्रॅगन फ्रूटची लागवड उष्ण आणि उपोष्ण हवामानात चांगली होते. 25°C ते 35°C तापमान या पिकासाठी आदर्श आहे. चांगली जलनिकासी असलेली, वालुकामय किंवा चिकणमाती जमीन लागवडीसाठी योग्य आहे.

लागवडीची पद्धत

• पिकाची निवड: ड्रॅगन फ्रूटच्या मुख्यतः तीन जाती आहेत: पांढऱ्या गरासह लाल सालीचे, लाल गरासह लाल सालीचे, आणि पिवळ्या सालीचे.
• कलमांची तयारी: आरोग्यदायी आणि रोगमुक्त वनस्पतींपासून 30-50 सें.मी. लांबीची कलमे तयार करावीत.
• लागवड अंतर: ओळींमधील अंतर 3 मीटर आणि रोपांमधील अंतर 2 मीटर ठेवावे.
• आधार व्यवस्था: प्रत्येक रोपासाठी 1.5-2 मीटर उंचीचे सिमेंटचे खांब किंवा लाकडी आधार वापरावेत, ज्यामुळे वनस्पतींना आधार मिळेल.
• पाणी व्यवस्थापन: ड्रॅगन फ्रूटला कमी पाण्याची आवश्यकता असते. ठिबक सिंचन प्रणालीचा वापर केल्यास पाणी बचत होते आणि उत्पादन वाढते.

ड्रॅगन फ्रुट लागवडीसाठी हवामान व मातीचे महत्त्व

घटक	तपशील
हवामान	२०-३० अंश सेल्सियस तापमान आवश्यक.
पर्जन्यमान	५०-१५० सेमी, परंतु पाण्याचा निचरा महत्त्वाचा.
माती	वालुकामय चिकणमाती, pH ५.५ ते ७.५ च्या दरम्यान.
सूर्यप्रकाश	चांगल्या उत्पादनासाठी भरपूर सूर्यप्रकाश आवश्यक.

---

ड्रॅगन फ्रूटचे प्रकार

ड्रॅगन फ्रुट मुख्यतः तीन प्रकारांत विभागले जाते:

प्रकार	रंग व वैशिष्ट्ये
पांढऱ्या गराचा	पांढरा गर, गुलाबी सालीसह, सौम्य चव.
लालसर गराचा	गडद लाल गर, गोडसर चव आणि सौम्य अत्तर.
पिवळ्या सालीचा	पिवळ्या रंगाची साल, पांढऱ्या रंगाचा गर, लहान परंतु गोडसर चव.

---

ड्रॅगन फ्रूट लागवड प्रक्रिया

१. रोपे तयार करणे

• ड्रॅगन फ्रुटची लागवड मुख्यतः कांड्यांपासून केली जाते.
• एक मजबूत आणि निरोगी कांड निवडून २५-३० सेमी लांबीचे तुकडे करा.
• कांड छाटल्यानंतर १-२ दिवस वाळवून नंतर लागवडीसाठी वापरा.

२. लागवडीचे अंतर

• रोपांमधील अंतर: २.५ मीटर
• ओळींमधील अंतर: ३-३.५ मीटर
• एका खांबाभोवती चार रोपे लावता येतात.

३. आधार व खांबाची व्यवस्था

• ड्रॅगन फ्रुटच्या झाडाला आधारासाठी खांबाची गरज असते.
• खांब सिमेंटचे किंवा मजबूत बांबूचे असावे.
• झाडाला चांगले मार्गदर्शन करण्यासाठी सुतळी किंवा प्लास्टिकच्या टेपचा वापर करावा.

४. खत व्यवस्थापन

खताचा प्रकार	प्रमाण (प्रति झाड प्रति वर्ष)	वेळ
सेंद्रिय खत	१०-१२ किलो	लागवडीच्या वेळी.
नत्र (Nitrogen)	२०० ग्रॅम	दर तीन महिन्यांनी.
स्फुरद (Phosphorus)	१०० ग्रॅम	सुरुवातीच्या टप्प्यावर.
पालाश (Potash)	२०० ग्रॅम	फळधारणीनंतर.

हे पण पहा : दूध डेअरी व्यवसाय: लहान गुंतवणुकीतून मोठा नफा मिळवण्याचे संपूर्ण मार्गदर्शन, शासकीय योजना आणि प्रक्रिया

कीड व रोग नियंत्रण

ड्रॅगन फ्रुट पिकाला कीड व रोगांचे प्रमाण तुलनेने कमी असते. तरीही काही सामान्य समस्या उद्भवू शकतात:

1. कांद्याची माशी (Stem Borer): झाडांच्या खोडात होणारे नुकसान.
   • उपाय: बायोपेस्टिसाइड्सचा वापर.
2. फळ सड (Fruit Rot): पाण्याचा अतिरेक झाल्यास फळे सडण्याचा धोका असतो.
   • उपाय: योग्य निचरा व सेंद्रिय बुरशीनाशकांचा वापर.

फळांची तोडणी आणि उत्पादन

लागवडीनंतर 12-18 महिन्यांत फळधारणा सुरू होते. फळे पूर्णपणे पिकल्यावर, म्हणजे सालीचा रंग पूर्णपणे बदलल्यानंतर, ती तोडावीत. प्रति हेक्टर 10-15 टन उत्पादन मिळू शकते.

लागवडीचा खर्च आणि नफा

प्रथम वर्षी प्रति हेक्टर 10-12 लाख रुपये खर्च येऊ शकतो, ज्यामध्ये आधार व्यवस्था, रोपे, सिंचन आणि मजुरीचा समावेश आहे. दुसऱ्या वर्षापासून उत्पादन वाढल्यामुळे नफा वाढतो.

शासकीय योजना आणि आर्थिक सहाय्य

ड्रॅगन फ्रुट लागवडीसाठी भारत सरकार व विविध राज्य सरकारकडून विविध अनुदान योजना दिल्या जातात.

• राष्ट्रीय फलोत्पादन मिशन (NHM): रोपे खरेदीसाठी आर्थिक सहाय्य.
• सेंद्रिय शेती योजना: सेंद्रिय खतांचा वापर करणाऱ्या शेतकऱ्यांसाठी प्रोत्साहन.
• कृषि तंत्रज्ञान व्यवस्थापन प्रकल्प (ATMA): नवीन तंत्रज्ञानाचा अवलंब करणाऱ्या शेतकऱ्यांसाठी सहाय्य.

भारतीय बाजारातील मागणी आणि दर

ड्रॅगन फ्रूटची मागणी भारतीय बाजारात वाढत आहे. फळांच्या गुणवत्तेनुसार प्रति किलो 150-200 रुपये दर मिळू शकतो. सांगली जिल्ह्यातील शेतकऱ्यांनी या पिकातून प्रति एकर 12-13 लाख रुपयांचे उत्पन्न मिळवले आहे.

आजचे बाजार भाव जाणून घेण्यासाठी इथे क्लिक करा

ड्रॅगन फ्रुट लागवडीसाठी आवश्यक माहिती एका टेबलमध्ये

घटक	तपशील
लागवडीसाठी योग्य हंगाम	फेब्रुवारी ते एप्रिल
हवामान	२०°C ते ३५°C
जमीन	निचरायुक्त, वालुकामय किंवा चिकणमाती
खत व्यवस्थापन	सेंद्रिय खत आणि NPK (२०:२०:२०) वापरावे
उत्पादन कालावधी	१-१.५ वर्षांनंतर उत्पादन सुरू होते
प्रति झाड उत्पादन	१०-१५ किलो
प्रति हेक्टर उत्पादन	१५-२० टन
बाजारभाव (प्रति किलो)	₹१५०-₹३००
एक हेक्टर खर्च	₹१०-₹१२ लाख
नफा	₹८-₹१० लाख प्रति हेक्टर

click here for more details:

सारांश

ड्रॅगन फ्रुटची लागवड शेतकऱ्यांसाठी कमी गुंतवणूक, उच्च नफा, आणि निर्यातीच्या मोठ्या संधीसह फायदेशीर पर्याय आहे. योग्य नियोजन, आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर आणि व्यवस्थापनाच्या मदतीने शेतकऱ्यांना यशस्वी शेती करता येईल.

ड्रॅगन फ्रुट शेतीकडे वळा आणि अधिक नफा मिळवा!

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQs)